Portret Henryka Tomaszewskiego
W ramach cyklu „Biografie wielkich mimów”, realizowanego przez Fundację Pantomima, jako pierwszy prezentujemy szkic Małgorzaty Bruder „Portret Henryka Tomaszewskiego”. Zapraszamy do lektury!
MAŁGORZATA BRUDER
Henryk Tomaszewski urodził się w Poznaniu, 20 listopada 1919 roku, w polsko-niemieckiej rodzinie. Ojciec Kasimir König był nauczycielem historii, mama Hedwig Jakisch prowadziła dom. Ich pierworodny syn Johannes, który urodził się w Wigilię 1912 roku, został zapisany w księgach Urzędu Stanu Cywilnego po niemiecku, natomiast drugi syn przyszedł na świat już jako obywatel polski i został zapisany jako Henryk Karol Robert. Rodzina nie miała tradycji artystycznych, ale ojciec dbał o rozbudzenie wrażliwości synów. Wspominając dzieciństwo, Henryk Tomaszewski opowiadał o wspólnych wyprawach do teatrów, muzeów i kościołów: „Szczególne wrażenie robiły na mnie przedstawienia baletowe w operze, poruszały moją wyobraźnię. Nie myślałem jednak, że mógłbym kiedyś zajmować się jakimś artystycznym zawodem. Moi rodzice myśleli o mojej przyszłości praktycznie. A że jestem poznaniakiem, nic dziwnego, że chcieli, żebym został kupcem”1.
Zdał więc maturę w szkole ekonomicznej, w czasie II wojny światowej pracował w Gnieźnie jako urzędnik biurowy. Ojciec zmarł w 1942 roku. Matka ze starszym synem wyjechała w 1945 roku do Niemiec. Henryk König postanowił zostać w Polsce, przyjął nazwisko Tomaszewski – po swojej babci ze strony ojca – i przeniósł się do Krakowa; miasta, które tuż po wojnie stało się centrum polskiego życia baletowego. Tu powstawały szkoły, zespoły baletowe, tu mieszkało wielu wybitnych przedwojennych tancerzy, którzy udzielali prywatnych lekcji. Henryk Tomaszewski uczył się m.in. klasyki u Janiny Strzembosz i tańca rewiowego u Tacjanny Wysockiej.
12 czerwca 1945 roku Henryk Tomaszewski zapisał się do Studium Dramatycznego Iwo Galla, zaangażował się też w prace amatorskiego Polskiego Teatru Akademickiego. Był to rewiowo-satyryczny teatrzyk tworzony przez studentów szkół artystycznych i Uniwersytetu Jagiellońskiego. Henryk Tomaszewski przygotował tam scenkę pantomimiczną Strach na wróble i oprawę baletowo-pantomimiczną do Oratorium Kopernika Ludwika Hieronima Morstina.
W Iwo Gallu, reżyserze, malarzu, teoretyku teatru i pedagogu, znalazł Henryk Tomaszewski prawdziwego mistrza; jego rozumieniu teatru będzie wierny do końca swojej pracy artystycznej. Iwo Gall utwierdził go także w postanowieniu szukania swojego miejsca w teatrze ruchu, a nie słowa, i zaakceptował pantomimiczny dyplom na zakończenie nauki: Henryk Tomaszewski przygotował etiudy Stworzenie człowieka i Taniec Sziwy.
Te dwie scenki wykonał również na audycji, starając się o przyjęcie do Baletów Polskich Feliksa Parnella. Etiudy zachwyciły F. Parnella, który włączył je do repertuaru. Pierwszą wykonywał sam, drugą pozostawił adeptowi. Henryk Tomaszewski uczył się i występował w Baletach Polskich w latach 1946-1947.
W 1948 roku Henryka Stankiewiczówna, wrocławska primabalerina, spowodowała przyjęcie Henryka Tomaszewskiego do baletu wrocławskiej Opery. Baletmistrzem był wtedy Zygmunt Patkowski, otwarty na eksperymenty i nowe formy artystyczne, zostawiający swoim tancerzom dużą swobodę w interpretacji roli. Szybko doceniono unikatowe predyspozycje Henryka Tomaszewskiego. Tadeusz Szeligowski napisał dla niego balet Paw i dziewczyna. Przygotowując się do tej roli, Henryk Tomaszewski spędził dwa tygodnie w zoo przed klatką z pawiami, obserwując sposób poruszania się ptaka i drgania pawiego ogona. Rola ta była jego ogromnym sukcesem.
Etatowym tancerzem Opery Henryk Tomaszewski był do 1959 roku. Przygotował w tym czasie jedenaście ról, z których dwie pozwoliły mu w pełni zabłysnąć niezwykłymi umiejętnościami – Li Szan Fu w Czerwonym maku Reinholda Gliera i Diabeł w Panu Twardowskim Ludomira Różyckiego. W recenzjach podkreślano świetny psychologiczny rysunek postaci i nowatorstwo środków technicznych. Do wrocławskiej Opery wrócił w 1961 roku jako inscenizator i choreograf baletami Dafnis i Chloe oraz Pietruszka, a w 1969 roku –Oczarowaniem A. Blocha. Mimo sukceów Henryk Tomaszewski szukał innego sposobu twórczej ekspresji, równolegle do pracy w zespole baletowym tworzył etiudy z pogranicza sztuki mimu, tańca, burleski. Po latach wspominał:
„(…) wszystko to nosiło, jako że był to balet klasyczny, charakter bardzo akademicki. Odczuwałem potrzebę szerszej wypowiedzi. Tamten balet, uprawiany wówczas na scenach operowych, był tak schematyczny i banalny. Musiałem tańczyć różnych „prinzów” itd., a chciałem czegoś innego, dusiłem się. Chciałem budować teatr, który porusza dzisiejszego widza, jest dla niego współczesny, przestały mi wystarczać stare baletowe baśnie.
Opętała mnie myśl stworzenia całkiem nowej dziedziny sztuki, która łączyłaby elementy baletu, pantomimy, teatru, która dawałaby pole do eksperymentowania. Pantomima jest moim życiem”2.
W maju 1955 roku zaproszono Henryka Tomaszewskiego do udziału w konkursie pantomimy Międzynarodowego Festiwalu Młodzieży i Studentów w Warszawie. Temat etiudy znalazł w historyjkach praojca komiksu Wilhelma Buscha – krótka scenka zatytułowana Pianista przyniosła mu srebrny medal i pewność, że warto się dalej pantomimą zajmować.
Połowa lat 50. XX w. to we Wrocławiu czas intensywnego życia artystycznego, bujnego rozwoju kultury studenckiej i interesujących osiągnięć instytucji kulturalnych. W atmosferze przychylnej poszukiwaniom i nowatorskiej twórczości nietrudno było znaleźć Henrykowi Tomaszewskiemu grupę osób chętnych do współpracy; byli wśród nich tancerze, plastycy, aktorzy, sportowcy, studenci. Od lata 1955 roku spotykali się w różnych salach, a przy ładnej pogodzie na Stadionie Olimpijskim. Nikt wtedy nie przypuszczał, że dają początek teatrowi, który będzie znany w najdalszych krańcach świata, a co więcej, że dają początek istnieniu nowej formy teatralnej, tworząc odrębną postać widowiska scenicznego, jedyny w swoim rodzaju t e a t r p a n t o m i m y.
Henrykowi Tomaszewskiemu pomogli w tym przedsięwzięciu – Henryk Gąsior, odpowiedzialny we władzach miasta za kulturę, i Jakub Rotbaum, ówczesny kierownik artystyczny Państwowych Teatrów Dramatycznych we Wrocławiu. Ujęli oni grupę entuzjastów w ramy Studia Pantomimy (lipiec 1956), organizacyjnie podporządkowanego Teatrom Dramatycznym. Zapewnili niewielką, ale stałą subwencję i warunki do pracy.
Salka nr 51, w gmachu dzisiejszego Teatru Polskiego, to pierwszy adres Studia. Kierowali nim: Henryk Tomaszewski – sprawy artystyczne, Adam Baron (Andrzej Barski) – sprawy literackie i Bogusław Danielewski, dzisiejszy aktor Teatru Polskiego, który odpowiadał za sprawy organizacyjne, pełnił tę funkcję z niezwykłym poświęceniem – sprzedał swój samochód, by dofinansować pierwszy spektakl. 4 listopada 1956 roku, na scenie przy ul. Zapolskiej, odbyła się premiera I Programu Studia Pantomimy. Datę tę uznano za oficjalny początek istnienia teatru.
I Program składał się z czterech etiud przygotowanych na podstawie materiału literackiego. Henryk Tomaszewski – współautor scenariusza i reżyser – zagrał role Pająka w Skazanym na życie i Akakiusza w Płaszczu według Mikołaja Gogola. Płaszcz przyniósł teatrowi pierwszy poważny sukces: dwie pierwsze nagrody oraz złote medale dla Henryka Tomaszewskiego i dla zespołu na VI Światowym Festiwalu Młodzieży i Studentów w Moskwie w 1957 roku.
Henryk Tomaszewski jako Akakiusz w „Płaszczu” N. Gogola fot. Stefan Arczyński
Henryka Tomaszewskiego czekała niełatwa praca. Był samoukiem; nie wyjeżdżając z Polski, miał ograniczony dostęp do informacji o tym, co działo się w teatrze poza naszymi granicami. Musiał stworzyć swój system pracy, swoją metodę i technikę. Musiał wychować nie tylko mimów, ale i widzów, nieprzyzwyczajonych do odbioru tej, niemal nieznanej w Polsce, sztuki. Sam opracowywał scenariusze, które stawały się kanwą programów, szukał odpowiedniej ilustracji muzycznej. Powstawał teatr unikatowy, tworzony wyobraźnią jednego twórcy.
Wizji artysty podporządkowywali się także scenografowie. Teatr pantomimy wymagał zupełnie innej oprawy plastycznej niż ta praktykowana dotychczas w przedstawieniach operowych, baletowych czy dramatycznych. Od I Programu, który przygotował z Jadwigą Przeradzką i Aleksandrem Jędrzejewskim, Henryk Tomaszewski współpracował z najwybitniejszymi polskimi artystami – Zofią de Ines, Władysławem Wigurą, Franciszkiem Starowieyskim, Krzysztofem Pankiewiczem, Marcinem Wenzlem, Andrzejem Majewskim oraz Kazimierzem Wiśniakiem.
Już w I Programie można było znaleźć cechy charakterystyczne dla teatru Henryka Tomaszewskiego: zespołowość – brak gwiazd, mimowie grali zarówno role pierwszoplanowe, jak i tło; specyficzna rola oprawy plastycznej i muzycznej; kanwa literacka; wielokierunkowe poszukiwania formalne. Nie były to typowe cechy pantomimy. Tradycja europejska to samotny mim na pustej scenie w krótkiej etiudzie; jej współczesnym ucieleśnieniem był Bip Marcela Marceau. Praca Henryka Tomaszewskiego zmierzała w zupełnie innym kierunku. Od początku miał to być – t e a t r, także instytucjonalnie. Sprzyjały temu wrocławskie władze. 1 stycznia 1958 roku Prezydium Rady Narodowej miasta Wrocławia przekształciło Studio w teatr zawodowy, nadając mu nazwę: Miejski Teatr Pantomimy. Rok później, 26 stycznia 1959 roku, Prezydium upaństwowiło teatr, zmieniając nazwę na Wrocławski Teatr Pantomimy i – sankcjonując jego autorski charakter – zapisało w statucie artystyczne kierownictwo Henryka Tomaszewskiego.
Pierwsze lata istnienia teatru i pierwsze programy to czas intensywnych poszukiwań i eksperymentów artystyczno-technicznych: teatr wschodni, tradycyjna pantomima francuska, teatr ludowy, commedia dell’arte, prymitywizm, średniowieczne misteria, niemy film, baśnie i legendy. Henryk Tomaszewski penetrował rozległe obszary kultury i estetyki, szukając inspiracji w mitach, literaturze, plastyce, muzyce, psychologii. Tematy kolejnych programów analizował poprzez ruch, twierdząc, że to właśnie w ruchu człowiek afirmuje się najpełniej.
Henryk Tomaszewski występował na scenie do 1962 roku, zagrał w pierwszych pięciu swoich programach. W II Programie powtórzył w nieco innym ujęciu rolę Akakiusza oraz zagrał Człowieka w Kabale. W Maskach Arlekina zagrał boginię Kali oraz stworzył przejmującą kreację tytułowego Woyzecka według Georga Buchnera. W ostatnim, V Programie ze swoim udziałem – Gabinecie osobliwości – zagrał Rudzielca oraz pamiętną Figurkę Śmierci w Strzelnicy.
V Program był znaczący nie tylko poprzez ostatnie role Henryka Tomaszewskiego. Coraz swobodniejsze stawały się związki z literacką anegdotą, pojawiały się zaś etiudy – jak sam o nich mówił – ukazujące pewne stany człowieczego jestestwa, które pozostawiały szeroki margines dla wrażliwości i wyobraźni widza (Idea, Ziarno i skorupa, Labirynt, Ruch).
Od X Programu, czyli Odejścia Fausta, Henryk Tomaszewski budował pełnospektaklowe widowiska o jednolitej strukturze dramatycznej, inspirowane głównie tekstami literackimi i mitami, m.in.:
Sen nocy listopadowej – na motywach dramatu S. Wyspiańskiego;
Menażeria cesarzowej Filissy – inspirowana scenariuszem pantomimicznym F. Wedekinda Cesarzowa Nowej Fundlandii;
Przyjeżdżam jutro – inspiracją były Bachantki Eurypidesa i Theorema P.P. Pasoliniego;
Sceny fantastyczne – z legendy o panu Twardowskim;
Spór –według sztuki Marivaux Dysputa;
Hamlet, ironia i żałoba – na podstawie dramatu W. Szekspira;
Rycerze króla Artura – inspirowane sagą o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu;
Syn marnotrawny –na motywach Ewangelii św. Łukasza i cyklu obrazów W. Hoggartha;
Król siedmiodniowy – zainspirowany tragikomedią J. Cocteau Bachus;
Kaprys – na podstawie sztuki Schluck und Jau G. Hauptmanna;
Tragiczne gry – na podstawie sztuk F. Brucknera.
Henryk Tomaszewski nazwał swój teatr –„teatrem kulistym”: „ponieważ jest to pojęcie sferyczne, a ruch – istota mego teatru – rozgrywa się w trzech wymiarach i czasie, czyli wymaga także trójwymiarowej przestrzeni. Punktem centralnym „teatru kulistego” jest człowiek, a wszystko rozgrywa się wokół niego, na różnych poziomach”3. W pojęciu tym mieści się także jedna z głównych zasad pantomimy – zmienność, teatr to miejsce przemian, zderzania się sprzecznych cech ludzkiej natury. Teatr to miejsce konfliktu.
Lata sześćdziesiąte to czas coraz bliższych związków artysty z teatrem dramatycznym. W czasie pracy w Operze Henryk Tomaszewski często opracowywał ruch sceniczny w przedstawieniach w teatrach dramatycznych, a w 1967 roku zaproszono go do Poznania, gdzie reżyserował Męczeństwo i śmierć Marata Petera Weissa. Spektakl dostał entuzjastyczne recenzje.
Już przy tej pierwszej realizacji zwrócono uwagę na to, co stało się regułą przy kolejnych pracach Henryka Tomaszewskiego – przejrzysta kompozycja, w której każdy aktor ma znaczące i precyzyjnie nakreślone zadania; wydobycie z aktorów nieoczekiwanych umiejętności; niespotykana dotąd w teatrze dramatycznym reżyseria scen zbiorowych; jednakowa dbałość o wszystkie plany sceniczne; malarskość poszczególnych ujęć; wyzwolenie indywidualności scenografa; poszerzenie sztuki o dodatkowe walory i sensy wynikające z odmiennego jej analizowania. Zgodnie podkreślano, że pojawiła się nowa jakość, że język teatru został wzbogacony i poszerzony o doświadczenia i osiągnięcia teatru ruchu. W ocenie tego przedstawienia, jak i wielu następnych, często padało określenie: „arcydzieło”. Tak pisano m.in. o Peer Gyncie, Grze w zabijanego, Peryklesie.
Lubił pracować z aktorami dramatycznymi – aktorzy z nim też. Był „reżyserem pokazującym”, co samo w sobie było fascynującym spektaklem, a aktorom pokazywało zupełnie nieoczekiwane i nowe dla nich sposoby odczytania roli, w których to ruch był początkiem, a słowa skutkiem stanów i emocji postaci sztuki.
Z wielu realizacji operowych, nad którymi pracował zarówno w Polsce, jak i za granicą, szczególnie sobie cenił dwie: przygotowane z Konradem Swinarskim w mediolańskiej La Scali Menady Hansa Wernera Henzego i wystawienie w 1993 roku w Operze w Lipsku Dienstag aus Licht Carlheinza Stockhausena.
Henryk Tomaszewski był mistrzem – w takim rozumieniu, jak byli w nim w teatrze polskim Juliusz Osterwa, Leon Schiller, Iwo Gall, Tadeusz Kantor, Jerzy Grotowski. Mistrzem, który kształcił swych uczniów, który odkrywał nowe artystyczne przestrzenie, poszerzał nasze dotychczasowe pojmowanie teatru, który łączył intelektualne poszukiwania z perfekcyjną sprawnością ciała.
Tworzył swoich aktorów, szkoląc ich w technicznych środkach wyrazu i kształcąc ich wrażliwość, pogłębiając ich wiedzę o sztuce, muzyce, architekturze, filozofii, literaturze. Stworzył polską szkołę pantomimy, wypracował metodę kształcenia mimów, nie budując żadnych teorii i nie pisząc podręczników.
W swoich inscenizacjach Henryk Tomaszewski poszukiwał odpowiedzi na podstawowe egzystencjalne pytania: kim jest człowiek – ile ma z marionetki, a ile z Boga; jaki jest cel i powód naszej ziemskiej podróży – walka, dążenie do szczęścia czy szukanie granic wolności; czym jest miłość, piękno, czym brzydota, śmierć. Niczym Wielki Czarodziej stwarzał na scenie światy pełne muzyki, kolorów, światła, ludzi i bajkowych stworów.
Wrocławski Teatr Pantomimy występował ze swoimi spektaklami od Hiszpanii po Japonię, od krajów skandynawskich po Australię, Meksyk i Wenezuelę. Podróże z teatrem pozwoliły Henrykowi Tomaszewskiemu rozwinąć jeszcze jedną namiętność. Dopełnieniem jego teatralnych pasji było kolekcjonerstwo, traktowane z taką samą starannością i wspierane równie dogłębnymi studiami jak jego praca. Był kolekcjonerem nieortodoksyjnym – zbierał zarówno dzieła sztuki: rzeźby, obrazy, meble, porcelanę, jak i rzemiosło i sztukę ludową, przedmioty codziennego użytku i wyrafinowane artefakty.
Jednak najważniejszym działem jego kolekcji są zabawki: „Fascynacja lalkami zaczęła się w Poznaniu, kiedy z Kaziem Wiśniakiem robiliśmy w Teatrze Polskim „Marata/Sade’a”. Szliśmy którąś z ulic w kierunku Starego Rynku i Kaziu zauważył porcelanową lalkę na wystawie sklepowej. Zaczął mnie namawiać do jej kupna. Długo się opierałem, aż wreszcie uległem. Kiedy wróciłem do hotelu i postawiłem ją na szafce, zrobiło się jakoś raźniej. To był przypadek. Potem zbierałem różne zabawki w zależności od materii, z jakiej są wykonane. Trzeba mieć jakieś zainteresowanie, które nie musi być koniecznie związane z zawodem. Wtedy jest ono oazą, w której można się odciąć od rzeczywistości”4.
W listopadzie 1994 roku otwarto w Karpaczu Miejskie Muzeum Zabawek ze zbiorów Henryka Tomaszewskiego. Przekazał on miastu unikatową kolekcję, którą gromadził od 1967 roku.
W 1968 roku kupił w Karpaczu niewielki dom otoczony dzikim ogrodem. Tutaj odpoczywał i pracował nad kolejnymi programami. Uważał, że właśnie tam, pod Śnieżką, jest magiczne miejsce, które obdarza talentem artystów.
Po śmierci Henryka Tomaszewskiego na biurku w Karpaczu pozostały jego notatki, album ze zdjęciami Grety Garbo, prasowe wycinki i dwie książki: dramat Federica Garcii Lorki Kiedy minie pięć lat i powieść Vicki Baum Ludzie w hotelu oraz kartka z planowaną obsadą. Pracował nad 25. Programem Wrocławskiego Teatru Pantomimy…
Na grobie Henryka Tomaszewskiego, na maleńkim zabytkowym cmentarzu przy ewangelickiej świątyni Wang w Karpaczu, stoi drewniana płaskorzeźba wykonana przez Ryszarda Zająca. Tańczą na niej stworzenia przypominające trochę wangowskie smoki, a trochę koniki wymyślone przez Kazimierza Wiśniaka do jednego z programów WTP. Nad nimi, na ramionach krzyża, wyryto napis: „Henryk Tomaszewski, twórca Teatru Pantomimy, 20.11.1919-23.09.2001”.
Przypisy:
1 E. Sitek, Świat Henryka Tomaszewskiego, www.dziennik.com (dostęp: 7.12.2006).
2 Naszym patronem jest Arlekin, rozmowa Marii Dębicz z Henrykiem Tomaszewskim, „Przekrój”, 31.10.1976.
3 Henryk Tomaszewski to niezastąpiony analizator ruchu, rozmowa Jerzego Olka z Henrykiem Tomaszewskim, „Nurt”, nr 7/1977.
4 Wyłącznie się bawiłem, rozmowa Magdy Podsiadły z Henrykiem Tomaszewskim, „Gazeta Dolnośląska”, 26.05.2000.
Opera Wrocławska
ROLE BALETOWE HENRYKA TOMASZEWSKIEGO
Oskar Nedbal – OD BAJKI DO BAJKI
Prem. 31 V 1948
H. Tomaszewski – Królewicz, Profesor
Antoni Dvorak – CZART I KAŚKA
Prem. 13 VII 1948
H. Tomaszewski – Śmierć
Tadeusz Szeligowski – PAW I DZIEWCZYNA
Praprem. 2 VII 1949
H. Tomaszewski – Paw
Nikołaj Rimskij–Korsakow – ZŁOTY KOGUCIK
Prem. 15 IV 1950
Stanisław Moniuszko – PARIA
Prem. 13 I 1951
H. Tomaszewski – Bogini Kali
Reinhold Glier – CZERWONY MAK
Praprem. pol. 25 IV 1952
H. Tomaszewski – Li-Szan-Fu
Stanisław Moniuszko –NA KWATERUNKU
Prem. 4 VI 1952
H. Tomaszewski – Chłopak wiejski
Ludomir Różycki – PAN TWARDOWSKI
Prem. 29 IV 1953
H. Tomaszewski – Diabeł
Boris Asafiew – FONTANNA BACHCZYSARAJU
Prem. 30 III 1954
H. Tomaszewski – Girej
Stanisław Moniuszko – BAJKA – WSPOMNIENIE
Prem. 9 VII 1955
H. Tomaszewski – Margrabia
Aleksander Głazunow – RAYMONDA
Prem. 17 XII 1955
H. Tomaszewski – Roderyk
PROGRAMY WROCŁAWSKIEGO TEATRU PANTOMIMY
I Program
w repertuarze: SKAZANY NA ŻYCIE, DZWONNIK Z NOTRE DAME /według Victora Hugo/, PŁASZCZ / według Nikołaja Gogola/, BAJKA O MURZYNKU I ZŁOTEJ KRÓLEWNIE.
prapremiera: 4 listopada 1956 roku,
scenariusz, reżyseria, choreografia – Henryk Tomaszewski,
kostiumy – Jadwiga Przeradzka, dekoracje – Aleksander Jędrzejewski, współpraca literacka – Andrzej Barski,
współpraca muzyczna – Jerzy Olejnik, Janusz Koziorowski.
II Program
w repertuarze: EN PASSANT, JASEŁKA, PŁASZCZ /nowa wersja/,
DZWONNIK Z NOTRE DAME /nowa wersja/, KABAŁA,
ORFEUSZ W POSZUKIWANIU EURYDYKI.
prapremiera: 16 grudnia 1957 roku,
scenariusz, reżyseria, choreografia – Henryk Tomaszewski,
scenografia – Jadwiga Przeradzka, Aleksander Jedrzejewski,
współpraca literacka – Andrzej Barski,
ilustracja muzyczna – Jan Sebastian Bach, Modest Musorgski, Mieczysław Karłowicz, Charlie Mingus,
współpraca muzyczna – Jerzy Kulhawy, asystent reżysera – Leon Górecki
III Program „MASKI ARLEKINA”
w repertuarze: MASKI ARLEKINA /Intermedia/, POZAMIENIANE GŁOWY
/na podstawie noweli Tomasza Manna/, KSIĄŻKA,
Z CHŁOPA KRÓL / komedia pijacka według Piotra Baryki/,
WOYZECK /mimodram według fragmentów dramatu Georga Buchnera/.
prapremiera: 24 kwietnia 1959 roku,
scenariusz, reżyseria, choreografia – Henryk Tomaszewski,
scenografia – Janusz Tartyłło /Maski Arlekina/, Krzysztof Pankiewicz /Głowy, Woyzeck/, Marcin Wenzel /Książka/, Jadwiga Przeradzka, Aleksander Jędrzejewski /Z chłopa król/,
muzyka – Stanisław Michalek /Książka/, współpraca muzyczna – Jerzy Kulhawy asystent reżysera – Leon Górecki
IV Program „UCZEŃ CZARNOKSIĘŻNIKA”
program dla dzieci i młodzieży
w repertuarze: LICZYRZEPA, JAŚ I MAŁGOSIA, RYBAK I KROLEWNA, UCZEŃ CZARNOKSIĘŻNIKA, CESARSKI SŁOWIK, PAWEŁ I GAWEŁ, JANKO MUZYKANT.
prapremiera: 19 marca 1960 roku,
scenariusz, reżyseria, choreografia – Henryk Tomaszewski /Liczyrzepa, Rybak i królewna, Uczeń czarnoksiężnika/, Janusz Okniński /Jaś i Małgosia/, Leon Górecki /Cesarski słowik, Janko Muzykant/, Stanisław Brzozowski / Paweł i Gaweł/,
muzyka – Paul Ducas /Cesarski słowik/
V Program „GABINET OSOBLIWOŚCI”
w repertuarze: IDEA, ZIARNO I SKORUPA, PAWEŁ I GAWEŁ /nowa wersja/, RUDZIELEC, RENDEZ-VOUS x 3, STRZELNICA, JASEŁKA /nowa wersja/.
prapremiera: 9 stycznia 1961 roku,
scenariusz, reżyseria, choreografia – Henryk Tomaszewski,
scenografia – Krzysztof Pankiewicz /Idea, Ziarno i skorupa/, Janusz Tartyłło
/Paweł i Gaweł, Rudzielec, Rendez-vous x 3/, Andrzej Majewski /Strzelnica/,
muzyka – Jadwiga Szajna–Lewandowska /Idea/, Andrzej Markowski /Strzelnica/, ilustracja muzyczna – zespół Ryszarda Połomskiego
VI Program „WEJŚCIE W LABIRYNT”
w repertuarze: IDĘ, WALKA JAKUBA Z ANIOŁEM, LABIRYNT, DETEKTYW, SEN, WALKA PŁCI, KOBIETA, HARFISTA.
prapremiera: 27 kwietnia 1963 roku,
scenariusz, reżyseria, choreografia – Henryk Tomaszewski,
scenografia – Kazimierz Wiśniak / Idę, Walka Jakuba z Aniołem, Harfista/, Krzysztof Pankiewicz /Labirynt, Sen, Walka płci, Kobieta/, Marcin Wenzel /Detektyw/,
muzyka – Augustyn Bloch /Idę, Sen/, Andrzej Markowski /Walka Jakuba z Aniołem, Kobieta/, Jadwiga Szajna-Lewandowska /Harfista/,
VII Program „MINOTAUR”
w repertuarze: MARATON, WALKA Z PYTONEM, BYK, POCZTA, KOŃ NA BIEGUNACH.
prapremiera: 2 października 1964 rok,
scenariusz, reżyseria, choreografia – Henryk Tomaszewski,
scenografia – Jerzy Ławacz /Maraton, Byk/, Krzysztof Pankiewicz / Poczta/, Kazimierz Wiśniak /Koń na biegunach/,
muzyka – Juliusz Łuciuk /Maraton/, Andrzej Kurylewicz /Byk/, Jerzy Pakulski /Poczta, Koń na biegunach/.
VIII Program „OGRÓD MIŁOŚCI”
w repertuarze: RUCH, KOPALNIA, OGRÓD MIŁOŚCI, SUKNIA.
prapremiera: 23 kwietnia 1966 roku,
scenariusz, reżyseria, choreografia – Henryk Tomaszewski,
scenografia – Franciszek Starowieyski /Ruch, Kopalnia/, Kazimierz Wiśniak /Ogród miłości/, Jerzy Ławacz /Suknia/,
muzyka – Wolfgang Amadeusz Mozart /Ogród miłości/, Juliusz Łuciuk /Suknia/, opracowanie muzyczne – Franciszek Woźniak /Ruch/, Jerzy Kulhawy i Zbigniew Piotrowski /Kopalnia/.
IX Program „GILGAMESZ”
w repertuarze: GILGAMESZ /na motywach eposu babilońskiego/, BAGAŻE
prapremiera: 24 maja 1968 roku,
/według Franza Pandera Hermana Banga /
scenariusz, reżyseria, choreografia – Henryk Tomaszewski,
scenografia – Władysław Wigura /Gilgamesz/, Kazimierz Wiśniak /Bagaże/,
muzyka – Augustyn Bloch /Gilgamesz/, Giovanni Battista Pergolesi /Bagaże/.
X „ODEJŚCIE FAUSTA”
prapremiera: 16 marca 1070 roku,
scenariusz, reżyseria, choreografia – Henryk Tomaszewski
scenografia – Władysław Wigura
muzyka – Hector Berlioz, pop-jazz
XI Program „SEN NOCY LISTOPADOWEJ”
na motywach Noc listopadowej Stanisława Wyspiańskiego
prapremiera: 14 marca 1971 rok
scenariusz, reżyseria, choreografia – Henryk Tomaszewski
scenografia – Władysław Wigura
muzyka – Fryderyk Chopin, Juliusz Łuciuk
XII Program „MENAŻERIA CESARZOWEJ FILISSY“
błazenada mimiczna na motywach Die Keiserin von Neu Funland
Francka Wedekinda
prapremiera: 28 lutego 1972 roku,
scenariusz, reżyseria, choreografia – Henryk Tomaszewski
kostiumy – Władysław Wigura, dekoracje – Kazimierz Wiśniak
muzyka – Zbigniew Karnecki
efekty specjalne – Jerzy S. Giza, reżyser dźwięku – Hubert Breguła
XIII Program „PRZYJEŻDŻAM JUTRO”
na motywach Bachabntek Eurypidesa i Theoremy Pierre Paolo Pasoliniego
prapremiera: 4 marca 1974 roku,
scenariusz, reżyseria, choreografia – Henryk Tomaszewski
scenografia – Władysław Wigura
muzyka – Zbigniew Karnecki
asystent reżysera – Jerzy Kozłowski
XIV Program „SCENY FANTASTYCZNE Z LEGENDY O PANU TWARDOWSKIM”
prapremiera: 30 października 1976 roku,
scenariusz, reżyseria, choreografia – Henryk Tomaszewski
scenografia – Władysław Wigura
muzyka – Zbigniew Karnecki
XV Program ”SPÓR”
prapremiera: 24 czerwca 1978 roku,
na motywach Dysputy Pierre`a de Marivaux
scenariusz, reżyseria, choreografia – Henryk Tomaszewski
scenografia – Kazimierz Wiśniak
muzyka – Georg Friedrich Handel, Henry Purcell, motywy muzyki ludowej
XVI Program “HAMLET, IRONIA I ŻAŁOBA”
na motywach Hamleta Williama Shakespeare`a
prapremiera: 26 lipca 1979 roku,
scenariusz, reżyseria, choreografia – Henryk Tomaszewski
scenografia – Kazimierz WIśniak
muzyka – Gustaw Holst, Gabriel Faure, Bogdan Dominik,
asystent reżysera – Zygmunt Rozlach
XVII Program „RYCERZE KRÓLA ARTURA”
prapremiera: 26 października 1981 roku,
scenariusz, reżyseria, choreografia – Henryk Tomaszewski
scenografia – Zofia de Ines Lewczuk
muzyka – Gordon Giltrap, Johann Nepomuk Hummel, Richard Wagner,
Bogdan Dominik
XVIII Program „SYN MARNOTRAWNY”
inspirowany rycinami Williama Hogartha
prapremiera: 6 grudnia 1983 roku,
scenariusz, reżyseria, choreografia – Henryk Tomaszewski
scenografia – Zofia de Ines Lewczuk
muzyka – Johann Sebastian Bach, Claude Debussy, Orlando Gibbons, Gerard Hoffnung, Bogdan Dominik
XIX Program „AKCJA – SEN NOCY LETNIEJ”
na motywach Snu nocy letniej Williama Shakespeare`a
prapremiera: 20 czerwca 1986 roku,
scenariusz, reżyseria, choreografia – Henryk Tomaszewski
scenografia – Zofia de Ines Lewczuk
muzyka – Jean Michel Jarre, Lars Erik, Larsson, Ralph Lundsten, Felix Mendelssohn Bartholdy, Jean Sibelius, Bogdan Dominik
XX Program „KRÓL SIEDMIODNIOWY”
inspirowany Bachusem Jeana Cocteau
prapremiera: 6 grudnia 1988 roku,
scenariusz, reżyseria, choreografia – Henryk Tomaszewski
scenografia – Kazimierz Wiśniak
muzyka – Rafał Augustyn
XXI Program „CARDENIO I CELINDA”
według Cardenia i Celindy Andreasa Gryphiusa
prapremiera: 28 listopada 1990 roku
scenariusz, reżyseria, choreografia – Henryk Tomaszewski
scenografia – Kazimierz Wiśniak
muzyka – Georg Friedrich Handel, Henry Purcell, Heinrich Schutz, Antonio Vivaldi, Georg Philipp Telemann, Josef Ighaz Schnabeln
Asystent reżysera – Zygmunt Rozlach
XXII Program „ŚPIEW MŁODZIEŃCÓW W PIECU GOREJĄCYM”
impresja pantomimiczna na motywach biblijnej Księgi Daniela
prapremiera: 16 października 1993 roku,
scenariusz, reżyseria, choreografia – Henryk Tomaszewski
scenografia – Barbara i Lucjan Zachmocowie
muzyka – Rafał Augustyn
XXIII Program „KAPRYS”
na motywach Scluck und Jau Gerharta Hauptmana
prapremiera: 25 listopada 1995 roku
scenariusz, reżyseria, choreografia – Henryk Tomaszewski
scenografia – Kazimierz Wiśniak
opracowanie muzyczne – Bogusław Klimsa
XIV Program „TRAGICZNE GRY“
na motywach Der Tod einer Puppe Ferdinanda Brucknera
prapremiera: 11 grudnia 1999 roku,
scenariusz, reżyseria, choreografia – Henryk Tomaszewski
scenografia – Kazimierz Wiśniak
opracowanie muzyczne – Bogusław Klimsa
REALIZACJE HENRYKA TOMASZEWSKIEGO W TEATRACH DRAMATYCZNYCH W POLSCE
1. Peter Weiss, „MĘCZEŃSTWO I ŚMIERĆ MARATA”
inscenizacja, reżyseria i choreografia: Henryk Tomaszewski
scenografia: Kazimierz Wiśniak
muzyka: Juliusz Łuciuk
premiera: 18 marca 1967 roku
Teatr Polski, Poznań
2. Stanisław Wyspiański, „PROTESILAS I LAODAMIA”
reżyseria i choreografia: Henryk Tomaszewski
scenografia: Władysław Wigura
muzyka: Adam Walaciński
premiera: 7 czerwca 1969 roku
Teatr Polski, Wrocław
3. Georg Büchner, „LEONCE I LENA”
inscenizacja i reżyseria: Henryk Tomaszewski
scenografia: Kazimierz Wiśniak
opracowanie muzyczne: Mirosław Jastrzębski
premiera:15 lipca 1971 roku
Teatr Współczesny, Wrocław
4. Stanisław Wyspiański, „LEGENDA”
inscenizacja, reżyseria i choreografia: Henryk Tomaszewski
scenografia: Władysław Wigura
muzyka: Zbigniew Karnecki
premiera: 18 listopada 1972 roku
Teatr Dolnośląski, Jelenia Góra
5. Eugene Ionesco, „GRA W ZABIJANEGO”
inscenizacja, reżyseria: Henryk Tomaszewski
scenografia: Kazimierz Wiśniak
muzyka: Zbigniew Karnecki
premiera: 12 czerwca 1973 roku
Teatr Polski, Wrocław
6. Henrik Ibsen, „PEER GYNT”
inscenizacja: Henryk Tomaszewski
scenografia: Kazimierz Wiśniak
muzyka: Zbigniew Karnecki
premiera: 10 kwietnia 1974 roku
Teatr Dolnośląski, Jelenia Góra
7. Carlo Gozzi, „KSIĘŻNICZKA TURANDOT”
inscenizacja: Henryk Tomaszewski
scenografia: Kazimierz Wiśniak
muzyka: Zbigniew Karnecki
premiera: 14 grudnia 1974 roku
Teatr Polski, Wrocław
8. Wiliam Shakespeare, „SEN NOCY LETNIEJ”
inscenizacja i reżyseria: Henryk Tomaszewski
scenografia: Kazimierz Wiśniak
opracowanie muzyczne: Bogdan Dominik
premiera 7 października 1975 roku
Teatr im. Cypriana Norwida, Jelenia Góra
9. Stanisław Wyspiański, „WARSZAWIANKA”
inscenizacja: Henryk Tomaszewski
scenografia: Kazimierz Wiśniak
muzyka: Juliusz Łuciuk
premiera: 26 czerwca 1976 roku
Stary Teatr, Kraków
10. George B. Shaw, „ANDROKLES I LEW”
reżyseria i choreografia: Henryk Tomaszewski
scenografia: Kazimierz Wiśniak
muzyka: Bogdan Dominik
premiera18 listopada 1977 roku
Teatr im. Cypriana Norwida, Jelenia Góra
11. Peter Shaffer, „EQUUS”
inscenizacja: Henryk Tomaszewski
scenografia: Marcin Wenzel
muzyka: Zygmunt Konieczny
premiera: 4 listopada 1978 roku
Teatr Polski, Wrocław
12. Stanisław Wyspiański, „PROTESILAS I LAODAMIA”
reżyseria i choreografia: Henryk Tomaszewski
scenografia: Zofia de Ines
premiera: 6 maja 1979 roku
Teatr im. Cypriana Norwida, Jelenia Góra
13. William Shakespeare, „PERYKLES”
reżyseria, choreografia: Henryk Tomaszewski
scenografia: Zofia de Ines
muzyka: Zbigniew Karnecki
premiera: 26 lutego 1983 roku
Teatr Polski, Wrocław
14. William Shakespeare, „SEN NOCY LETNIEJ”
reżyseria i choreografia: Henryk Tomaszewski
scenografia: Zofia de Ines, Barbara i Lucjan Zachmocowie
premiera 12 września 1992 roku
Teatr im. Aleksandra Fredry, Gniezno
15. „PRZYPOWIEŚCI”
scenariusz, inscenizacja i choreografia: Henryk Tomaszewski
reżyseria „Księgi Hioba”: Tomasz Szymański
scenografia: Barbara i Lucjan Zachmocowie
muzyka: Mariusz Matuszewski, Rafał Augustyn
premiera: 20 listopada 1993 roku
Teatr im. Aleksandra Fredry, Gniezno
16. Pierre de Marivaux „SPÓR”
inscenizacja, reżyseria, choreografia, opracowanie muzyczne:
Henryk Tomaszewski
scenografia: Kazimierz Wiśniak, Barbara i Lucjan Zachmocowie
premiera: 17 września 1996 roku
Teatr im. Aleksandra Fredry, Gniezno
17. Heinrich von Kleist „TRAKTAT O MARIONETKACH“
scenariusz i reżyseria: Henryk Tomaszewski
scenografia: Kazimierz Wiśniak
muzyka: Zbigniew Karnecki
premiera: 9 kwietnia 1999 roku
Teatr Narodowy, Warszawa